دردم از فكر است و درمان نیزهم

یاد بگیرید درد نکشید

می‌خواهد بلند شود، به سختی از جا برمی‌خیزد و دستش را به در و دیوار می‌گیرد و یاعلی‌می‌گوید. زیاد كه می‌نشیند درد دارد. راه كه می‌رود درد دارد. انگار همیشه درد دارد و درد با زندگی او عجین شده است. وقتی از جوانی هایش یاد می‌كند می‌گوید: آن روزها مثل گنجشك می‌پریدم و اصلا نمی‌دانستم درد چی هست، اما امروز فراموش كرده‌ام درد نداشتن چطوری است.

برخی از مردم معنای درد و رنج را با سالمندی مترادف می‌دانند. اغلب تصور می‌شود وقتی پیر می‌شویم درد بیشتری داریم.

اما با این همه درد چه می‌توان كرد؟ آیا برای آن چاره‌ای هم هست؟ آیا درد همنشین منفور پیری است یا این‌كه ما با ترس از درد در دوران پیری زمینه را برای بروز درد فراهم می‌كنیم و به قول مادربزرگ‌ها ترس هم كه برادر مرگ است!

درد؛ زبانی بین‌المللی

با بررسی 15 مطالعه، میانگین شیوع درد مزمن را در جمعیت بزرگسالان 15 درصد گزارش كردند و سازمان بهداشت جهانی این رقم را 20 درصد تخمین می‌زند. شایع‌ترین سن ابتلا به درد دهه چهارم و پنجم زندگی است، شاید به این دلیل كه با افزایش سن، تحمل درد كاهش می‌یابد.

در جمعیت عمومی بزرگسال (18 تا‌ 65 سال) ایرانی، شیوع 6 ماهه درد مزمن مستمر از 9 درصد تا 14 درصد و در جمعیت سالمند (60 ‌‌ تا 90 سال) ایرانی حدود 67 درصد گزارش شده است. آمار نشان می‌دهد كه شیوع درد مزمن و پیامدهای آن علاوه بر سن با متغیر جنسیت نیز در ارتباط است. اختلال درد در زنان 2 برابر بیشتر از مردان تشخیص داده می‌شود. مطالعه همه‌گیرشناسی در استرالیا نشان داده است كه 17 درصد مردان و 20 درصد زنان این كشور مبتلا به درد مزمن هستند. زنان مبتلا به درد مزمن نسبت به مردان رفتارهای اجتنابی و ناتوانی بیشتری نشان می‌دهند زیرا به موازات استمرار درد، سلامت عمومی، سلامت روانی، عملكردهای جسمانی و اجتماعی و نیز نقش‌هایی كه فرد باید به لحاظ جسمی و روانشناختی در زندگی ایفا كند در جهت منفی تحت تأثیر قرار می‌گیرند.

سالمندان دردمندترند

پژوهش‌های انجام شده در دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی در مورد درمان شناختی حضور ذهن بر شدت درد ادراك شده و محدودیت عملكرد زنان مبتلا به درد مزمن در روند سالمندی نشان می‌دهد سن با شدت درد ادراك شده و محدودیت عملكرد در بیماران مبتلا به درد مزمن رابطه دارد. همین طور شدت درد ادراك شده و محدودیت ناشی از درد به طور معنی‌داری در گروه آزمایش شركت‌كننده در درمان شناختی كاهش یافت.

بندی به نام درد بر دست و پا

پژوهش نشان داده كه استفاده از درمان شناختی حضور ذهن كنترل درد باعث كاهش شدت درد ادراك شده و محدودیت عملكرد بیماران مبتلا به درد مزمن نسبت به گروه كنترل می‌شود.

شیوه‌ای كه مردم احساس دردشان را تفسیر می‌كنند یا به آن پاسخ می‌دهند تعیین‌كننده مهمی در تجربه درد است.

متخصصان معتقدند درد معمولا ترسناك‌تر از آنچه هست به نظر می‌رسد و فاجعه‌آمیز كردن درد و توصیف مبالغه‌آمیز و منفی نسبت به تجربه درد واقعی یا پیش‌بینی شده، خود باعث افزایش شدت درد، آشفتگی و ناتوانی در بیماران مبتلا به دردهای مزمن عضلانی ـ اسكلتی می‌شود. فاجعه‌آمیز كردن درد با ترس و اضطراب ناشی از درد ارتباط قابل توجهی دارد.

از این رو هر چیزكه بتواند فاجعه‌آمیز كردن درد را كاهش داده یا در فرآیند آن تغییر ایجاد كند می‌تواند باعث كاهش ادراك شدت درد و ناتوانی ناشی از آن باشد. حضور ذهن اندك، آغازگر فاجعه‌آمیز كردن درد محسوب می‌شود. برخی پژوهشگران بر این عقیده‌اند كه تصور فاجعه‌آمیز از درد وقتی شروع می‌شود كه حواس ما كلا صرف درد و ترس از آن می‌شود و حضور ذهن خود را از دست می‌دهیم.

منتظر فاجعه‌ای كه هنوز نیامده می‌مانیم و آن را به بدترین شكل ممكن تصور می‌كنیم و خود را در مقابل آن درمانده و بی‌دفاع می‌بینیم. ناآگاهی نسبت به لحظه كنونی باعث می‌شود كه افراد بیش از پیش به درد فكر كرده و در مورد آن دست به تفكرات مداوم ذهنی زده و در نتیجه شدت خطر ناشی از آن را بیش از اندازه برآورد كنند.

نداشتن حضور ذهن زمینه مناسبی برای رشد افكار منفی و انحرافی در مورد درد است. بر مبنای تعاریف موجود در رابطه با حضور ذهن به نظر می‌رسد كه اگر به درد فكر نكنیم و منتظر پیامدهای آن ننشینیم و ارزیابی‌ای در ذهن از آن نداشته باشیم می‌توانیم باعث كاهش شدت ادراك درد شویم.

با استناد به این شواهد می‌توان نقش درمان‌های حضور ذهن در كاهش شدت درد بیماران مبتلا به درد‌های مزمن را كه در بسیاری از تحقیقات به آن اشاره شده تایید كرد.

این پیش‌بینی‌‌های بی‌مورد حتی ترس و اضطراب مرتبط با درد را گسترش می‌دهد و شخص بیشتر و بیشتر در دام درد اسیر می‌شود.

زهرا تربتی بانوی 76 ساله‌ای است كه دچار درد در ناحیه پشت است. او می‌گوید:

دو سه سال پیش نزد پزشك رفتم و او علاوه بر درمان دارویی ورزش‌هایی را برای من تجویز كرد و گفت تا مدت‌ها باید این ورزش‌ها را ادامه دهی. من به خاطر دردی كه داشتم ترسیدم و وقتی چند بار ورزش را انجام دادم حس كردم درد بیشتری دارم.

این بانوی سالمند از ترس درد بیشتر ورزش را ترك كرد و امروز مشكلات بیشتری دارد و پزشكش ترس از درد بیشتر به خاطر ورزش را مسبب آن می‌داند. او حتی به دكتر ‌گفته ورزش می‌كند كه او را وادار نكند ورزش بیشتری انجام دهد.

الگوی ترس

الگویی كه ترس تجویز می‌كند عبارت است از: كمتر حركت كن. عضو دردناك را بی‌حركت رها كن. استراحت كن. از جمع بپرهیز تا مزاحمت برای خودت و دیگران فراهم نكنی. و بازهم استراحت كن. این الگو بتدریج در فعالیت‌های روزانه فرد تداخل ایجاد كرده و در نتیجه باعث افزایش محدودیت عملكرد جسمانی در این دسته از افراد می‌شوند.

انتظار می‌رود كاهش فاجعه‌آمیز كردن درد در بیماران منجر به كم شدن ترس و اضطراب مرتبط با درد و محدودیت عملكرد ناشی از آن شود.

دردم از فكر است و درمان نیزهم...

دست‌اندركاران این پژوهش معتقدند با واكسینه كردن بیمار علیه تفكر منفی و مداوم علیه درد، احتمال ترس از درد كاهش می‌یابد و در نتیجه رفتارهای اجتنابی محدودتر شده و افسردگی و ناتوانی عملكردی كمتر می‌شود.

به اعتقاد این پژوهشگران آموزش حضور ذهن می‌تواند در سازگاری بهتر بیماران مبتلا به دردهای مزمن نقش مؤثری ایفا كند. با توجه به افزایش شدت درد ادراك شده و محدودیت عملكرد در روند سالمندی‌ می‌توان از آن به عنوان یك راهكار پیشگیرانه نیز بهره‌مند شد.